Skąd się wziął PRRSV w Europie?

Najwcześniejsze dane na temat występowania PRRSV w Europie pochodzą z byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) z 1987 roku (Ohlinger et al., 2000). Pierwsze przypadki kliniczne zaobserwowano w Europie w listopadzie 1990 roku, w Republice Federalnej Niemiec (RFN), a w latach 1991-1992 doszło do licznych przypadków choroby w Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Danii (OIE, 1992). Niedługo potem chorobę stwierdzono w większości krajów europejskich.

Początkowo wydawało się, że europejskie szczepy PRRSV (PRRSV Typ 1) są blisko ze sobą spokrewnione, lecz późniejsze badania wykazały, że w krajach Europy wschodniej (Litwa, Łotwa, Białoruś, Ukraina) oraz w Federacji Rosyjskiej występują szczepy tego samego genotypu bardzo odległe genetycznie od szczepów z Europy zachodniej czy środkowej (Stadejek et al., 2013). W krajach Europy wschodniej stwierdzono szczepy należące do co najmniej 4 podtypów genetycznych, podczas gdy w krajach Europy zachodniej i środkowej występuje tylko jeden podtyp genetyczny (podtyp 1). Szczepy należące do podtypu 1stwierdzono również w Ameryce Północnej i Azji południowo-wschodniej. Wydaje się, że w Europie występuje wyraźna granica pomiędzy obszarem o niskiej zmienności szczepów PRRSV Typu 1 i obszarem o wysokiej zmienności, i że przebiega ona wzdłuż wschodniej granicy Polski. Na zachód od tej granicy stwierdza się jedynie szczepy podtypu 1 a na wschód od tej granicy stwierdza się szczepy podtypów 1, 2, 3 i 4.

Obecnie uważa się, że do obserwowanego geograficznego profilu zmienności PRRSV Typu 1 przyczyniło się istnienie barier politycznych i handlowych. Obecnie znane sekwencje PRRSV Typ 1 pozwalają na datowanie wspólnego przodka wszystkich szczepów tego genotypu na lata 1946-1967, to jest na okres powojennego rozwoju Europy, i na co najmniej 20 lat przed pojawieniem się tego wirusa w Europie zachodniej (Forsberg, dane niepublikowane). W byłym ZSRR w tym okresie prowadzono liczne programy rozwoju ras świń co wymagało transportu materiału zarodowego z Europy zachodniej (wielka biała, średnia biała, duńska landrace, Berkshire), krajów włączonych po II Wojnie Światowej do ZSRR (litewska i łotewska wielka biała) oraz z różnych części ZSRR (Azja: syberyjska, północnosyberyjska, syberyjska pstra, kemerowska, semireczeńska; Europa: czuwaska, kubańska, północno kaukaska, urżumska), na podstawie których stworzono wiele nowych linii genetycznych świń. Wydaje się więc prawdopodobne, że powojenna ekspansja ZSRR i rozwój produkcji świń mogły stworzyć warunki do pojawienia się nowego wirusa, lub do szerokiego rozprzestrzenienia się już istniejącego drobnoustroju. Polska i inne kraje Europy środkowej należące do bloku wschodniego były mniej narażone na skutki tych działań, niż na przykład Białoruś, Ukraina czy Kraje Bałtyckie, w związku z czym jest prawdopodobne, że liczne podtypy genetyczne PRRSV, które znamy dzisiaj pojawiły się po II Wojnie Światowej, i obecnie dominują na obszarze byłego ZSRR.

Pytanie, w jaki sposób doszło do rozprzestrzenienia PRRSV w Europie pozostaje otwarte. Wirus mógł zostać zawleczony z byłej NRD do RFN. Istnieją dane świadczące, że w byłej NRD krzyżowano rasy świń z wykorzystaniem zwierząt z ZSRR. Jedną z nowych ras była zarejestrowana w 1954 roku wschodnioniemiecka wielka biała, powstała z krzyżowania świń rasy wielka biała pochodzących z Niemiec, Rosji i Węgier. Rasa ta została ulepszona w 1980 roku w wyniku krzyżowania z łotewską wielką białą i węgierską Yorkshire. Będąca efektem wielu krzyżowań wschodnioniemiecka rasa wielka biała została formalnie włączona do rasy niemiecka wielka biała w 1993 roku, po zjednoczeniu Niemiec

Olbrzymia zmienność wschodnioeuropejskich szczepów PRRSV ma duże znaczenie praktyczne. Kilka niezależnych doświadczeń dowiodło, że szczepy białoruskie należące do podtypu 3 (np. szczep Lena) są znacznie bardziej zjadliwe niż szczepy zachodnioeuropejskie należące do podtypu 1 (Karniychuk et al. 2010; Morgan et al., 2013). Niektóre z wyników badań wskazują, że szczepy te mogą być równie zjadliwe jak wysoce patogenne szczepy HP-PRRSV występujące w Chinach. Genetyczna zmienność wschodnioeuropejskich szczepów PRRSV może wpływać na czułość diagnostyki PCR, ponieważ fragment genomu często używany jako cel dla starterów PCR (ORF7) jest u nich bardzo zmienny (Wernike et al. 2012). Skuteczność obecnie dostępnych szczepionek przeciw PRRS w zwalczaniu choroby wywołanej przez wschodnioeuropejskie szczepy PRRSV nie została jak dotychczas w pełni zbadana.