Czy można zakazać obcinania ogonów u prosiąt?

Mieszkańcy UE coraz bardziej i w coraz większej skali zainteresowani są przede wszystkim dobrostanem zwierząt produkcyjnych. Niestety, niektóre, jakkolwiek słuszne, kwestie związane z dobrostanem w tym naciski na wprowadzenie regulacji zakazujących obcinania ogonków u prosiąt mogą, w znacznym odsetku przypadków stać się przyczyną poważnych, bolesnych dla zwierząt problemów związanych z kaudofagią.

Obecnie w UE obcinanie ogonów powinno mieć miejsce tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy inne mechanizmy i środki zapobiegające obgryzaniu ogonów zawiodą i tylko wtedy, gdy u zwierząt zostaną wykryte pierwsze oznaki stereotypii. Obgryzaniu ogonów należy zapobiegać poprzez stosowanie środków profilaktycznych, które są specyficzne dla danej fermy po przeprowadzeniu analizy oceny ryzyka.

Problem omawianej technopatii jest ściśle związany przede wszystkim z zasadami produkcji i warunkami w jakich utrzymywane są świnie. Tam gdzie powszechna jest wielkotowarowa produkcja świń np. w Danii, Hiszpanii czy Holandii kaudofagia dotyczy 2-5% tuczników. W Polsce gryzienia ogonów lub uszu stwierdzono w około 43% ferm o pełnym cyklu produkcji. Na podstawie zestawienia danych z krajów UE (EFSA) można wnioskować, że problem obgryzania ogonów występuje w 30-70 % ferm i prowadzi do urazów ogona u około 5% zwierząt.

Biorąc pod uwagę dane dotyczące występowania kaudofagii w różnych krajach, można stwierdzić, że na obszarach, gdzie hodowla świń nie jest intensywna i prowadzona na dużą skalę, np. w Norwegii i Finlandii, problemy z kaudofagią są zwykle (ale nie zawsze) mniej poważne niż w krajach o intensywnej produkcji trzody chlewnej. Z drugiej strony można wyraźnie stwierdzić, że na fermach, gdzie ogony są obcinane, omawiane zmiany chorobowe mają marginalne znaczenie.

Analizując przyczyny kaudofagii jednoznacznie stwierdzono, że ma ona charakter wieloczynnikowy.

Do możliwych przyczyn występowania przypadków kanibalizmu u świń należy zaliczyć:

Nieprawidłowy mikroklimat chlewni

• zbyt wysoka wilgotność (zwiększa agresywność świń),
• wysoka koncentracja szkodliwych gazów: zawartość CO₂>3000 ppm

Warunki utrzymania zwierząt:

• nadmierne zagęszczenie w kojcach,
• zbyt duża liczba zwierząt przypadająca na automat paszowy/koryto,
• bezściołowe utrzymanie zwierząt,
• zbyt duża intensywność światła naturalnego lub sztucznego w chlewni,
• częste mieszanie zwierząt w trakcie odchowu,
• długotrwały stres,
• nuda,
• nadmierny hałas,
• pozostawianie w kojcach zwierząt chorych i tzw. minus wariantów

Żywienie:

• brak prawidłowej proporcji energii i białka w paszy,
• niski poziom soli w paszy,
• zbyt niski poziom włókna,
• niedobór składników mineralnych (np. magnezu) lub witamin,
• niedobór tryptofanu
• wysoka zawartość mikotoksyn w paszy,
• częste zmiany paszy
• niedostatek paszy

Czynniki chorobowe:

• świerzb,
• smoleń,
• zakażenia Mycoplasma suis,
• ospa

Działania organizacyjne:

• wczesne odsadzanie,
• obcinanie kiełków,
• przesunięta w czasie kastracja
• zła organizacja kojca

Predyspozycje genetyczne

Analiza piśmiennictwa dotyczącego przyczyn obgryzania ogonów uwidoczniła 87 różnych czynników ryzyka. W zasadzie nie możliwe jest jednoznaczne ustalenie, który z czynników odgrywa znaczenie decydujące. Na pewno w każdym obiekcie „konstelacja” czynników ryzyka jest różna. Zazwyczaj krytyczny nieznany czynnik x pojawia się nagle stając się ostatecznym powodem gwałtownego – niekiedy, pojawienia się kaudofagii. Niekednokrotnie zjawisko kanibalizmu uwidacznia się tylko w jednym z wielu kojców zlokalizowanych w tym samym pomieszczeniu i nie wiadomo z jakich powodów rozszerza się na kolejne kojce.

Wieloczynnikowy charakter problemu uniemożliwia wprowadzenie prostych i w pełni skutecznych rozwiązań prowadzących do jego eliminacji. Wydaje się, że przy obecnym stanie wiedzy nie jest możliwe opracowanie jasnych wytycznych dotyczących chowu świń z nienaruszonymi ogonami, które z pozytywnym efektem, powszechnie można by zastosować we wszystkich czy przynajmniej w większości ferm świń.

Podejmując kroki zmierzające do opanowania problemu kaudofagii w pierwszej kolejności należy zidentyfikować i usunąć z grupy zwierząt agresora/agresorów, zmniejszyć obsadę świń w kojcach i zapewnić zwierzętom dodatkowe materiały do „zabawy” - głównie słomę. Często konieczna jest zmiana diety. Obserwacje prowadzone u świń wykazały, że przede wszystkim poziom soli w paszy może istotnie wpływać na częstość obgryzania ogonów. Dlatego niejednokrotnie zasadne jest zwiększenie poziomu soli w paszy. Należy zdawać sobie sprawę, że podwyższenie poziomu soli w paszy powoduje jednocześnie wzrost ilości pobieranej przez zwierzęta wody, a tym samym zwiększa się częstość i czas picia przez nie wody.

Należy również zwrócić uwagę na poziom innych związków mineralnych w tym przede wszystkim magnezu i fosforu. Dla przykładu w mieszankach dla tuczników poziom fosforu winien wynosić około 0,5%, a stosunek wapnia do fosforu nie powinien przekraczać 1,25:1. Poziom magnezu powinien wynosić co najmniej 0,08%. Na niedobory związków mineralnych jako przyczynę kaudofagii wskazuje m.in. fakt większej predyspozycji do kanibalizmu u najsłabszych prosiąt w miocie, które były niedożywione w okresie odchowu.

Niektórzy autorzy podają, że problem kanibalizmu można ograniczyć korygując niewłaściwą ilość aminokwasów w paszy pełnoporcjowej.

Podejmując działania naprawcze należy prześledzić długą listę potencjalnych przyczyn kaudofagii i wyeliminować te, których obecność stwierdza się w danym obiekcie, np. zdecydowanie ograniczyć sztuczne oświetlenie lub zasłonić zbyt duże okna – co powinno mieć miejsce szczególnie latem.

W przypadku konieczności obcinania ogonów powinno być ono wykonane w jak najmłodszym wieku osesków, najlepiej między 1a 3 dniem życia i nie później niż w 7 dniu życia. Właściwe jest dokonanie obcięcia ogona za pomocą kauteru (skalpela) elektrycznego lub gazowego (metoda na gorąco). Zastosowanie tego typu prostego urządzenia zapobiega czy raczej ogranicza krwawienie; skraca także do 2-3 dni proces gojenia. Zasadne, chociaż rzadko praktykowane, jest stosowanie środków farmakologicznych ograniczających ból związany z obcinaniem ogonków

W podsumowaniu należy podkreślić, że odejście od obcinania ogonków u świń każdorazowo powinno być poprzedzone analizą wszystkich czynników ryzyka i wprowadzeniem odpowiednich dla danej sytuacji rozwiązań. Jeżeli ocena ryzyka wskaże, że prawdopodobieństwo ujawnienia się kanibalizmu jest wysokie, obcinanie ogonów powinno być bezwzględnie dopuszczalne.